محمدامین بن فتح‌الله‌زاده اربلیکردیمحمدامین بن فتح‌الله‌زاده اربلی کردی، صوفی و واعظ نقشبندی است. ۱ - تولدوی در نیمه دوم قرن سیزدهم در اربیل/اربل، در شمال عراق، متولد شد. [۱]
محمدامین کردی، تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب، ج۱، ص۳، چاپ سلامه عزامی، بیروت (بی‌تا).
شیخ سلامه عزامی (از خلفای او و از بزرگان علمای الأزهر) در مقدمه تنویر‌القلوبِ کردی، به تفصیل به شرح احوال و سفرها و کرامات او پرداخته است. ۲ - تعلیمات طریقتکردی تعلیمات خود را نزد پدرش، فتح‌الله‌زاده که شیخ طریقت قادریه بود، شروع کرد [۲]
محمدامین کردی، تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب، ج۱، ص۳ـ۴، چاپ سلامه عزامی، بیروت (بی‌تا).
و از طریق عمر ضیاءالدین (متوفی ۱۳۱۸)، که از خلفای بهاءالدین خالد نقشبندی بود، به طریقت خالدیه نقشبندیه پیوست. [۳]
محمدامین کردی، تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب، ج۱، ص۴، چاپ سلامه عزامی، بیروت (بی‌تا).
او چند سال را با شیخ عمر گذرانید و سپس در طریقت نقشبندیه اجازه ارشاد گرفت. [۴]
محمدامین کردی، تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب، ج۱، ص۴ـ۷، چاپ سلامه عزامی، بیروت (بی‌تا).
همچنین با اجازه شیخ خویش به سیاحت و زیارت قبور صالحان پرداخت و در این مدت تجربیات غریبی کرد؛ [۵]
محمدامین کردی، تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب، ج۱، ص۸، چاپ سلامه عزامی، بیروت (بی‌تا).
از جمله سالهای بسیاری را که در مکه و مدینه سپری کرد، توأم با مکاشفات و تجربه‌های عمیق عرفانی بود، به گونه‌ای که وی حال خود را مشابه حال ابن‌عربی در زمان تألیف فتوحات مکیه وصف کرده است. [۶]
محمدامین کردی، تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب، ج۱، ص۸-۱۲، چاپ سلامه عزامی، بیروت (بی‌تا).
۳ - محل اقامتاو سپس به مصر رفت و جز برای سفری به مکه و مدینه از آن‌جا خارج نشد. وی در مصر به تحصیل در الأزهر پرداخت و در رواق طلاب کُرد در الأزهر ساکن شد. سپس به دهکده اَمْبابِه در بیرون قاهره، و از آن‌جا به بولاق رفت و در آن‌جا اقامت گزید، اما گاهی برای دانش‌اندوزی به الأزهر سفر می‌کرد. [۷]
محمدامین کردی، تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب، ج۱، ص۱۲ـ۱۳، چاپ سلامه عزامی، بیروت (بی‌تا).
۴ - تحصیلکردی به علم حدیث و تفسیر علاقه بسیار داشت و تا سالهای پایانی عمرش در مجلس درس سلیم بشری در الأزهر حاضر می‌شد و پس از فراگیری تفسیر و حدیث و فقه شافعی از وی، در بولاق به تدریس حدیث و فقه و کلام پرداخت. [۸]
محمدامین کردی، تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب، ج۱، ص۱۳ـ۱۴، چاپ سلامه عزامی، بیروت (بی‌تا).
۵ - ترویج تعالیمکردی که تا آن زمان گرایش عرفانی خود را پنهان کرده بود، به سبب اشارتی که در خواب از شیخ عمر دید، به ترویج تعالیم خالدیه نقشبندیه پرداخت و با سفرهای بسیار توانست بسیاری از اهالی قاهره و روستاهای شمال مصر را به طریقت خویش درآورد و حتی مخالفت پیروان طریقت‌های دیگر و هواداران جنبش سلفی، مانع از افزایش مریدان وی نشد. [۹]
محمدامین کردی، تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب، ج۱، ص۱۴ـ۱۵، چاپ سلامه عزامی، بیروت (بی‌تا).
۶ - وفاتمحمدامین کردی در ۱۳۳۲ درگذشت و در گورستان قرافه قاهره، نزدیک مقام سیده زینب، دفن شد. [۱۰]
محمداحمد درنیقه، الطرق النقشبندیه و اعلامها، ج۱، ص۱۳۰، چاپ جروس برس، طرابلس۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۷ - تداوم طریقتپس از او، فرزند و نوه‌اش طریقت خالدیه نقشبندیه را تداوم بخشیدند. این طریقت بیش‌تر در میان طبقات بالای جامعه رواج داشت، اما انشعاباتی که در این طریقت به وجود آمد، مانع از گسترش آن در دیگر کشورهای شمال افریقا و سرزمین‌های جنوب صحرا شد. دیگر خلیفه برجسته کردی، محمد امین سقا بود که بسیاری از نقشبندی‌های معاصر در مصر از اخلاف او هستند. ۸ - آثارکردی آثار متعددی در فقه و حدیث و تفسیر و عرفان دارد که برخی از مهمترین آن‌ها عبارت‌اند از: تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب، در سه بخش: عقاید دینی؛ فقه شافعی؛ و تصوف. وی در این کتاب ، اصطلاحات و مفاهیم عرفانی را به شیوه طریقت نقشبندیه بیان کرده است. مواهب السرمدیه فی مناقب السادة النقشبندیه، شامل شرح احوال مشایخ نقشبندیه تا شیخ عمر ضیاءالدین، و اصول طریقت نقشبندیه. وی به سبب علاقه به تعلیم قرآن ، رساله‌ای در علم تجوید قرآن و آداب تلاوت تصنیف کرده که به چاپ نرسیده است. [۱۱]
محمدامین کردی، تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب، ج۱، ص۱۶، چاپ سلامه عزامی، بیروت (بی‌تا).
[۱۲]
یوسف الیاس سرکیس، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ستونهای ۱۵۵۴ و ۱۵۵۵، قم۱۴۱۰.
[۱۳]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۶، ص۴۳، بیروت ۲۰۰۲.
کردی بیش‌تر بر دو تعلیم نقشبندیه تأکید داشت؛ ذکر خفی، و تلاوت دعای معروف به «ختم خواجگان» که توسل به مشایخ نقشبندیه برای دفع بلایا و حوادث است. از‌این‌رو، بخشی از آثارش را به مبحث ذکر قلبی و زبانی و کیفیت و آداب آن در میان نقشبندیه اختصاص داده و به بیان دلایل نقلی و عقلیِ ترجیح ذکر قلبی بر ذکر زبانب پرداخته است. [۱۴]
محمدامین کردی، تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب، ج۱، ص۵۰۸ـ۵۲۰، چاپ سلامه عزامی، بیروت (بی‌تا).
[۱۵]
محمدامین کردی، المواهب السرمدیه فی مناقب السادة النقشبندیه، ج۱، ص۲۸۲ـ۲۹۹، قاهره ۲۰۰۵.
۹ - فهرست منابع(۱) خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۶، بیروت ۲۰۰۲. (۲) محمداحمد درنیقه، الطرق النقشبندیه و اعلامها، چاپ جروس برس، طرابلس۱۴۰۷/۱۹۸۷. (۳) یوسف الیاس سرکیس، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، قم۱۴۱۰. (۴) محمدامین کردی، تنویر القلوب فی معامله علام الغیوب، چاپ سلامه عزامی، بیروت (بی‌تا). (۵) محمدامین کردی، المواهب السرمدیه فی مناقب السادة النقشبندیه، قاهره ۲۰۰۵. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمدامین بن فتح‌الله‌زاده اربلی‌کردی»، شماره۶۸۳۹. |